Maatschappij & engagement

Met 88 stakingsdagen op het spoor tot september woedt het debat opnieuw in alle hevigheid. Maar hoe ver reikt het stakingsrecht in België werkelijk? En waar ligt de grens?

De recente stakingen bij de spoorwegen – goed voor 88 stakingsdagen in de eerste acht maanden van 2025 – zorgen voor maatschappelijke en politieke beroering. Mobiliteitsminister Jean-Luc Crucke stelt zelfs een juridische evaluatie van het stakingsrecht voor. Maar hoe ver mag collectieve actie gaan? En wanneer wordt ze buitenproportioneel?

Volgens prof. dr. Kristof Salomez, specialist in arbeids- en stakingsrecht aan de VUB, is het stakingsrecht een grondrecht, maar niet zonder grenzen.

Een voelbare vorm van actie

Volgens Salomez zijn 88 stakingsdagen uitzonderlijk, al wijst hij erop dat stakingen in de openbare sector sneller maatschappelijke impact hebben. "Als de vuilnisdienst of het openbaar vervoer stilvalt, merk je dat onmiddellijk in het straatbeeld. Bij een bedrijf als Coca-Cola is dat anders: die stakingen blijven vaak onder de radar," aldus Salomez.

Toch betekent zichtbaarheid niet automatisch overdaad. De vraag of stakingen buitenproportioneel zijn, vereist een juridische bril.

Wanneer wordt staken misbruik van recht?

Salomez benadrukt dat misbruik van het stakingsrecht – net zoals bij elk ander recht – juridisch toelaatbaar is als toetsingskader, maar dat het om een gevoelig en complex oordeel gaat. “Het stakingsrecht is geen absoluut recht. Er bestaan wettelijke beperkingen, vooral bij essentiële diensten zoals het openbaar vervoer. Denk aan de verplichte stakingsaanzegging en meldingsplicht vooraf.”

Daarnaast is ook het gedrag tijdens een staking onderworpen aan grenzen: vreedzame stakingspiketten zijn toegestaan, blokkades worden doorgaans verworpen door de rechtspraak.

Een derde beperking is het verbod op misbruik van het recht, een grijze zone waarin rechters moeten oordelen over zowel wijze als motief van de actie. Dat maakt beoordeling bijzonder delicaat.

Wat kunnen werkgevers ondernemen?

In België verlopen geschillen over stakingen vaak via een kortgedingprocedure op eenzijdig verzoekschrift, meestal op initiatief van de werkgever. Het is moeilijk om schadevergoeding te eisen: de vakbond heeft geen rechtspersoonlijkheid, en stakingen worden juridisch toegeschreven aan individuele werknemers, die vaak niet identificeerbaar zijn. “Een collectieve actie is dus juridisch een optelsom van individuele keuzes, niet de verantwoordelijkheid van één centrale actor,” aldus Salomez.

Kan de wetgever het stakingsrecht aanpassen?

Volgens Salomez is dat juridisch niet vanzelfsprekend. Er bestaat geen expliciete Belgische wet over het stakingsrecht. Het recht is jurisprudentieel verankerd, afgeleid uit een wet van 1948 over minimale prestaties in vredestijd. België is bovendien gebonden aan internationale verdragen zoals het Europees Sociaal Handvest, waarin het recht op collectieve actie expliciet beschermd wordt.

“Een herziening van het stakingsrecht zal dus moeten laveren tussen nationale praktijk en internationale verplichtingen,” besluit Salomez.

Wat met maatschappelijk draagvlak?

De vraag of het publiek stakingsacties steunt, is volgens Salomez moeilijk eenduidig te beantwoorden. "Stakingen raken mensen en stuiten vaak op weerstand. Maar net daarin schuilt hun effectiviteit. Als een staking niemand zou treffen, zou ze ook geen drukmiddel zijn."

Hij merkt op dat het debat vaak gedomineerd wordt door de luidste voor- en tegenstanders, waardoor het werkelijke draagvlak moeilijk te peilen is.

Een eerlijk debat over lastenverdeling

Tot slot nuanceert Salomez de motivatie voor nationale acties. “Er wordt zwaar bespaard op sociale uitgaven, terwijl de bijdrage van grote vermogens relatief beperkt blijft. Ook defensie-uitgaven stijgen stevig. Dat roept vragen op over de evenwichtigheid van de inspanningen en het maatschappelijk draagvlak ervoor.”